MUSULMON JAMIYATLARIGA DUNYOVIY ILMLARNING ZARURLIGI
04 июн 2025 й.
69 марта ўқилди.
MUSULMON JAMIYATLARIGA DUNYOVIY ILMLARNING ZARURLIGI
Islom dini ilm olishni insoniyatning eng muhim vazifalaridan biri sifatida ko‘rsatadi. Alloh taolo Qur’oni karimda: “Ey Rabbim, ilmimni ziyoda qil!” (Toha surasi, 114-oyat) deb duo qilishni buyurgan. Bu oyat ilohiy ma’rifat bilan birga, dunyoviy ilmlarni o‘zlashtirishning ham muhimligini anglatadi. Musulmon jamiyatlari bugungi kunda global dunyoda o‘z o‘rnini mustahkamlash uchun nafaqat diniy bilimlarga, balki dunyoviy ilmlarga ham e’tibor berishi zarur. Ushbu maqola dunyoviy ilmlarning musulmon jamiyatlaridagi o‘rni, ularning islomiy qadriyatlar bilan uyg‘unligi va jamiyat rivoji uchun ahamiyatini muhokama qiladi.
Ilmning islomdagi o‘rni Islomda ilm olish farz sifatida e’tirof etilgan. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) shunday deganlar: “Ilm olish har bir musulmon erkak va ayol uchun farzdir” (Sunan Ibn Moja, 224). Bu hadis ilmning jinsi, yoshi yoki ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar, har bir musulmon uchun muqaddas vazifa ekanligini ta’kidlaydi. Ilm faqat diniy doirada cheklanmaydi, aksincha, inson hayotini yaxshilaydigan barcha sohalarni qamrab oladi. Tabiiy ilmlar, tibbiyot, muhandislik, iqtisodiyot va boshqa dunyoviy fanlar insoniyatning farovonligiga xizmat qiladi va shu sababli islomiy qadriyatlar bilan uyg‘undir. Qur’onda Alloh taolo koinotni o‘rganishga undaydi: “Osmonlar va yerning yaratilishida, kecha-yu kunduzning almashinib turishida, aql egalari uchun alomatlar bordir” (Oli Imron surasi, 190-oyat). Bu oyat tabiatni, koinotni va undagi qonuniyatlarni o‘rganishni musulmonlarga ilhom baxsh etadi. Dunyoviy ilmlar – fizika, kimyo, astronomiya – ushbu ilohiy alomatlarni tushunishga yordam beradi va Allohning qudratini yanada chuqurroq anglash imkonini beradi.
Dunyoviy ilmlarning musulmon jamiyatlariga foydasi.
Dunyoviy ilmlar musulmon jamiyatlariga iqtisodiy, ijtimoiy va ma’naviy jihatdan katta foyda keltiradi. Quyida ularning asosiy afzalliklari ko‘rib chiqiladi. Iqtisodiy rivojlanish: zamonaviy dunyoda iqtisodiy muvaffaqiyat ko‘p jihatdan ilmiy va texnologik taraqqiyotga bog‘liq. Musulmon jamiyatlari tabiiy resurslarga tayanib qolmay, o‘zlarining ilmiy salohiyatini rivojlantirishi lozim. Masalan, O‘rta asrlarda musulmon olimlari – Ibn Sino, Al-Xorazmiy, Al-Beruniy – matematika, tibbiyot va astronomiya sohalarida katta yutuqlarga erishgan. Ularning merosi bugungi kunda ham dunyoviy ilmlarning islom bilan uyg‘un ekanligini isbotlaydi. Al-Xorazmiyning algebra bo‘yicha ishlari zamonaviy matematikaning asosini tashkil etdi, bu esa bugungi iqtisodiyot va texnologiyaning rivojlanishiga zamin yaratdi.
Ijtimoiy farovonlik: Tibbiyot va sog‘liqni saqlash sohasidagi ilmiy yutuqlar musulmon jamiyatlarida hayot sifatini oshirishga xizmat qiladi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) shunday deganlar: “Alloh dardni yuborgan bo‘lsa, uning davosini ham yuborgan” (Buxoriy, Sahih, 5678). Bu hadis tibbiyot ilmining muhimligini ta’kidlaydi.
Zamonaviy tibbiyot, biotexnologiya va farmatsevtika sohalarida musulmon olimlari faol ishtirok etishi jamiyatning sog‘lom va farovon bo‘lishiga yordam beradi.
Dunyoviy ilmlar Allohning qudratini tushunishga yordam beradi. Masalan, biologiya va genetika kabi fanlar hayotning murakkab tuzilishini o‘rganadi, bu esa musulmonlarni Allohning yaratishdagi mo‘jizalariga hayratga soladi. “Alloh har bir narsani mukammal tarzda yaratdi” (Sajda surasi, 7-oyat) oyati dunyoviy ilmlar orqali yanada chuqur ma’no kasb etadi.
Dunyoviy ilmlar va diniy qadriyatlarning uyg‘unligi: ba’zilar dunyoviy ilmlarni diniy qadriyatlar bilan zid deb hisoblashi mumkin, lekin bu noto‘g‘ri tushuncha. Islom ilmning barcha turlarini qamrab oladi, agar u insoniyatga foyda keltirsa va Allohning chegaralaridan chiqmasa. Masalan, Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) shunday deganlar: “Eng yaxshi odam – boshqalarga foydali bo‘lgan kishidir” (Musnad Ahmad, 23464). Dunyoviy ilmlar orqali jamiyatga foyda keltirish islomiy axloqning bir qismidir. Biroq, dunyoviy ilmlarni o‘rganishda islomiy axloq chegaralariga rioya qilish muhimdir.
Masalan, tibbiyot sohasida tajribalar inson hayoti va qadr-qimmatiga hurmat bilan amalga oshirilishi kerak. Texnologiya va sun’iy intellektni rivojlantirishda adolat va axloqiy me’yorlarga rioya qilish lozim. Bu islomning “Zarar yetkazmaslik” tamoyiliga mos keladi.
Musulmon jamiyatlari uchun chaqiriq: bugungi kunda musulmon jamiyatlari global raqobatda muvaffaqiyat qozonishi uchun dunyoviy ilmlarga sarmoya kiritishi zarur. Bu quyidagi yo‘llar bilan amalga oshirilishi mumkin
Ta’lim tizimini rivojlantirish: maktab va universitetlarda tabiiy va ijtimoiy fanlarga e’tibor berish, diniy ta’lim bilan birga dunyoviy ilmlarni o‘qitish.
Ilmiy tadqiqotlarni qo‘llab-quvvatlash: musulmon olimlarini rag‘batlantirish va ilmiy loyihalar uchun mablag‘ ajratish. Dunyoning yetakchi ilmiy markazlari bilan hamkorlik qilish va tajriba almashish.
Xulosa Dunyoviy ilmlar musulmon jamiyatlarining iqtisodiy, ijtimoiy va ma’naviy rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega. Qur’on va Sunnat ilm olishni nafaqat rag‘batlantiradi, balki uni farz deb biladi. “Kim bilimsizlikdan qutqarilsa, u jaholatdan najot topadi” (Sunan Termiziy, 2647) degan hadis bugungi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Musulmon jamiyatlari diniy va dunyoviy ilmlarni uyg‘unlashtirib, o‘zlarining o‘tmishdagi ulug‘vor merosini qayta tiklashi va zamonaviy dunyoda yetakchi o‘rinni egallashi mumkin. Alloh taolo bizlarni to‘g‘ri yo‘ldan adashtirmasin va ilmimizni ziyoda qilsin.
Abdurauf Dehqonov,
Peshku tumani Abduzzohir jome masjidi imom xatibi
«орқага
