Конституциядаги янги ҳуқуқлар ва ҳимоя механизмлари
28 апрел 2025 й.
«орқага
122 марта ўқилди.
Конституциядаги янги ҳуқуқлар ва ҳимоя механизмлари
Инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш демократик жамиятнинг асосий тамойилларидан бири ҳисобланади. Бу тамойиллар орасида шахсий ҳаёт дахлсизлиги алоҳида аҳамиятга эга. Технологиялар ривожланиб, рақамли дунё ҳаётимизнинг ажралмас қисмига айланган сари шахсий маълумотларни ҳимоя қилиш масаласи ҳам долзарб бўлиб бормоқда. Конституцияга киритилган янги ўзгаришлар айнан шу соҳадаги ҳуқуқларни мустаҳкамлашга қаратилган. Ушбу мақолада шахсий ҳаёт дахлсизлиги бўйича янги конституциявий ҳуқуқлар ва уларни ҳимоя қилиш механизмлари ҳақида сўз юритилади.
Конституцияда инсоннинг шахсий ҳаёти дахлсизлиги, шахсий ва оилавий сирлар ҳимоя қилиниши, ёзишмалар, телефон орқали суҳбатлар, почта, телеграф ва бошқа хабарлар сир сақланиши кафолатланади. Янги таҳрирда шахсий маълумотларни тўплаш, сақлаш, қайта ишлаш ва тарқатиш учун фуқаронинг розилиги талаб этилиши қатъий белгиланди.
Асосий ҳуқуқлар:
- Шахсий маълумотларни ҳимоя қилиш ҳуқуқи
- Телефон орқали суҳбатлар ва ёзишмалар сирини сақлаш ҳуқуқи
- Оилавий ҳаётга асоссиз аралашувдан ҳимоя ҳуқуқи
- Рақамли муҳитда шахсий маълумотлар махфийлигини таъминлаш ҳуқуқи
Технологияларнинг жадал ривожланиши шахсий маълумотларнинг ноқонуний тўпланиши ва тарқатилиш хавфини оширди. Конституцияда давлатга рақамли хавфсизликни таъминлаш вазифаси юклатилди. Шахсий маълумотлар фақат қонун билан белгиланган мақсадларда ва фуқаронинг розилиги билан қайта ишланиши мумкин.
Мисол учун:
- Электрон почта ёзишмалари давлат идоралари томонидан суд қарорисиз кузатилиши тақиқланди.
- Шахсий маълумотлар базаларини ҳимоялаш учун илғор ахборот технологияларини жорий этиш талаб этилмоқда.
Шахсий ҳаётга ноқонуний аралашиш ёки шахсий маълумотлардан рухсатсиз фойдаланиш ҳолатлари юз берганда, фуқаролар судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Конституцияда ҳар бир шахсга суд орқали шахсий ҳуқуқларини ҳимоя қилиш кафолати мустаҳкамланди.
Шахсий ҳаётга аралашиш ёки шахсий маълумотларни ноқонуний тарқатиш ҳолатларига нисбатан жавобгарлик чоралари кучайтирилди.
Жавобгарликнинг асосий шакллари:
- Маъмурий жарима ва оғир ҳолларда жиноий жавобгарлик
- Рақамли платформа ва ташкилотлар учун қўшимча назорат чоралари
- Шахсий маълумотларни сақлаш ва қайта ишлашда халқаро стандартларга мослашиш талаблари
Шахсий ҳаёт дахлсизлигини таъминлашда халқаро тажрибадан фойдаланиш муҳим аҳамиятга эга. Жаҳон амалиётида Европа Иттифоқининг General Data Protection Regulation (GDPR) нормалари бу соҳада намунавий мезон сифатида тан олинган. Конституцияга киритилган янги ўзгаришларда шахсий маълумотлар ҳимоясини таъминлаш бўйича халқаро стандартларга мос нормалар жорий этилди.
Шахсий ҳаёт дахлсизлиги инсоннинг табиий ҳуқуқларидан бири бўлиб, унинг ҳимоя қилиниши жамиятнинг демократик асосларини мустаҳкамлайди. Конституциядаги янги нормалар фуқароларга нафақат ўз шахсий маълумотлари устидан назоратни таъминлаш имконини яратади, балки давлат ва ташкилотларнинг шахсий маълумотлар билан ишлашда масъулиятини оширади. Бугунги кунда шахсий ҳаёт дахлсизлигини таъминлаш – бу келажак авлод учун ишончли ва хавфсиз рақамли муҳит яратиш йўлидаги муҳим қадам ҳисобланади.
Муҳаммад Ачилов,
ЎМИ Бухоро вилоят вакиллиги ҳуқуқшуноси
