Ommaviy madaniyatning yoshlar tarbiyasidagi o‘rni
20 декабр 2024 й.
234 марта ўқилди.

Ommaviy madaniyatning yoshlar tarbiyasidagi o‘rni
Annotatsiya: Ushbu maqolada ommaviy madaniyatning mohiyati, shakllanishi va jamiyatdagi o‘rni haqida atroflicha ma’lumot beriladi. Maqolada ommaviy madaniyatning turli shakllari, jumladan, musiqa, kino, televideniye, internet va reklama kabi ommaviy kommunikatsiya vositalari orqali keng tarqalishi tahlil qilinadi. Shuningdek, ommaviy madaniyatning salbiy ta’sirlari, jumladan, stereotiplar va xato qarashlar tarqalishiga olib kelishi mumkinligi ham muhokama qilinadi. Umuman olganda, maqola ommaviy madaniyatning jamiyat va yoshlar hayotidagi ko‘p qirrali o‘rni va uning salbiy hamda ijobiy jihatlarini o‘rganadi.
Kalit so'zlar: Ommaviy madaniyat, ommaviy kommunikatsiya, jamiyat, qadriyat, internet, ijtimoiy tarmoqlar, stereotiplar, shaxs, ijtimoiy ta’sir.
Ommaviy madaniyat, odatda, keng ommaga oson tushunarli bo'lishi, keng miqyosda tarqalishi va ko'plab insonlar tomonidan qabul qilinishi bilan ajralib turadi. Ommaviy madaniyat – bu keng auditoriyaga mo‘ljallangan va turli ommaviy kommunikatsiya vositalari orqali tarqaladigan madaniy va ijtimoiy fenomenadir. Ommaviy madaniyatning eng asosiy xususiyati – u keng ommaga tarqalishi, turli ijtimoiy guruhlar, millatlar va yoshlarni birlashtirishi va ularga o‘z ta’sirini ko‘rsatishidir. Televideniye, kino, musiqa, internet va reklama kabi kommunikatsiya vositalari orqali ommaviy madaniyat odamlarning dunyoqarashi, qadriyatlari, urf-odatlari va ijtimoiy xulq-atvorlarini shakllantiradi.
Ommaviy madaniyat jamiyatning barcha qatlamlariga, ayniqsa yoshlar ongiga kuchli ta'sir ko'rsatadi. Ommaviy madaniyat orqali tarqatilgan g'oyalar va tushunchalar ko'pincha real hayotdagi vaziyatlar bilan bog'lanmaydi, ammo ularning insonlar ongida mustahkam o'rnashishi mumkin. Bu esa nafaqat madaniy yoki ijtimoiy ziddiyatlarga olib keladi, balki ongli va tizimli qarorlar qabul qilishni qiyinlashtiradi. Ommaviy madaniyat, xususan, odamlarni o'zlarining haqiqiy ehtiyojlari va qadriyatlaridan chalg'itishi mumkin. Ommaviy madaniyatning ta'siri shaxsiy fikr va mustaqillikni zaiflashtirishi mumkin, odamlarni jamiyatning keng tarqalgan fikrlariga moslashishga majbur qiladi.
Ommaviy madaniyatning rivojlanishi XIX asr oxiri va XX asr boshlarida sanoat inqilobi va texnologik yutuqlar bilan boshlangan. Bu davrda televideniye, radio va kino kabi yangi kommunikatsiya vositalari odamlar orasida o‘zaro aloqalarni kuchaytirib, yangi madaniy shakllarni yaratdi. XX asrda televideniyening o‘sishi bilan birga, reklama, musiqiy dasturlar va kino sanoati ommaviy madaniyatning markaziy tarkibiga aylandi. Bugungi kunda, internetning rivojlanishi, ijtimoiy tarmoqlar va onlayn platformalar ommaviy madaniyatni global miqyosda tarqatishga katta turtki bo‘lmoqda.
Islomda ommaviy madaniyatga nisbatan qarashlar juda murakkab va xilma-xildir. Islomda madaniyat, adabiyot, san'at va boshqa ommaviy faoliyatlar odatda dinning asosiy prinsiplari va axloqiy qoidalarga mos bo‘lishi kerak deb qaraladi. Qur'oni Karimda va hadislarida ma'lum bir yo‘nalishlar, harakatlar va turli madaniyatlarning ta'siri haqida ko‘plab masalalar ko‘rib chiqilgan.
Ommaviy madaniyatga qarashlar quyidagi asosiy jihatlarga ajratilishi mumkin:
1. Axloqiy normalar: Islomda ommaviy madaniyatning birinchi talablaridan biri axloqiy tozalik va odobdir. Islomda har qanday ommaviy madaniyatning axloqiy jihatlari e'tiborga olinadi. Masalan, pornografiya, zo‘ravonlik yoki iflos so‘zlar kiritilgan filmlar yoki musiqalar taqiqlanadi, chunki bular odobga zarar keltiradi.
2. San'at va ijodkorlik: Islomda san'at va ijodkorlik qabul qilinadi, ammo ular diniy va axloqiy qadriyatlarga zid bo‘lmasligi kerak. Musiqalar, rasm, tasvirlar, raqs kabi san'at turlari, agar ular odamlarni yaxshilikka chaqirsa, yomon ishlardan saqlasa va dinning qadriyatlariga mos kelsa, ijobiy qaraladi. Ammo tasvirda tirik jonzotlarni aks ettirish ba'zi islom olimlari tomonidan noxush deb hisoblanadi.
3. Madaniy ta'sirlar: Ommaviy madaniyatning tashqi ta'siri ba'zan islomiy qadriyatlarga qarshi kelishi mumkin. Shu sababli, Islomda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan madaniyatlar odatda diniy va milliy qadriyatlarga mos bo‘lishi kerak. Ommaviy madaniyatni o‘ziga yod olgan va uning zararli ta'siridan himoyalangan shaklda qabul qilish tavsiya etiladi.
4. Ijtimoiy adolat: Ommaviy madaniyatda ijtimoiy adolat, tenglik va hamdardlikni targ‘ib qiluvchi elementlar Islomda qo‘llab-quvvatlanadi. Boshqalar huquqlarini hurmat qilish, ayollarni va kambag‘allarni ezmaslik kabi qadriyatlar Islomda katta ahamiyatga ega.
Umuman olganda, Islomda ommaviy madaniyatga nisbatan qarashlar turlicha bo‘lib, ularning asosiy talabi axloq, adolat va insonni ruhiy rivojlanishiga xizmat qilishi lozim deb qaraladi.
Ma'lumki, “ommaviy madaniyat” asosini ma'naviy va axloqiy tubanlik illatlari tashkil qiladi. „Ommaviy madaniyat” shaxs madaniy ongini noto'g'ri shakllantiradi, milliy madaniyatni buzadi, umuminsoniy madaniy qadriyatlarni shubha ostida qoldiradi. Hozirgi vaqtda axloqsizlikni madaniyat deb bilish va aksincha, asl ma'naviy qadriyatlarni mensimasdan, eskilik sarqiti deb qarash bilan bog'liq holatlar bugungi taraqqiyotga, inson hayoti, oila muqaddasligi va yoshlar tarbiyasiga katta xavf solib kelmoqda. Xalqimizning ma'naviy olamini bunday tahdidlardan asrash, o'ta murakkab bir zamonda xalqaro maydonda sodir bo'layotgan jarayonlarning tub mohiyatiga yetib borish, ular haqida xolis va mustaqil fikrga ega bo'lish bugungi kunning eng dolzarb vazifalaridandir.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev masalaning shu jihatiga alohida to'xtalib shunday deganlar: - ”Biz bir narsani hech qachon esimizdan chiqarmasligimiz zarur. Agar “ommaviy madaniyat tahdidi” faqat chetdan G'arbdan kirib keladi, desak, qattiq adashamiz. Bu balo, afsuski, o'zimizdan, o'z oramizdan ham chiqishi mumkin. Men bu gaplarni osmondan olib aytayotganim yo'q. Yurtimizda nashr etilayotgan ayrim gazeta- jurnallar, kitoblarni, suratga olinayotgan ba'zi klip va kinolarni, efirga berilayotgan qo'shiq va raqslarni kuzatib, sog'lom fikrlaydigan har qanday odam shunday xulosaga kelishi tabiiy”.
Birinchi Prezidentimiz Islom Kaгlmov o'zining “Yuksak ma'naviyat -yengilmas kuch” asarlarida “ommaviy madaniyat”ning zararli xatarlaridan ogohlantirib, jumladan, shunday deydilar: “Hozirgi vaqtda axloqsizlikni madaniyat deb bilish va aksincha, asl ma'naviy qadriyatlarni mensimasdan, eskilik sarqiti deb qarash bilan bog'llq holat bugungi taraqqiyotga, inson hayotl, oila muqaddasliligi va yoshlar tarbiyasiga katta xavf solmoqda va ko'pchilik butun jahonda bamisoli balo -qazodek tarqalib boгayotgan bunday xurujga qaгshli kuгashish naqadaг muhim ekanini anglab olmoqda”. Mening talqinimcha ommaviy madaniyat bu-bizning qayerda  yashayotganligimizni va tarixiy anʼanaviy urf-odatlarimizni qisman chetga surishdir! Bugun  yoshlar manaviyati va madaniyati bilan bog’liq muommolardan biri kiyinish madaniyati va  unda g’arb madaniyatiga taqlid, ergashish masalasi dolzarb mavzu bolib turibdi. Milliy ta’lim  tarbiya olgan, ma’naviyatida milliy madaniyatimizga hurmat va e’tiqod shakllangan, kiyinishda  ham o’z milliy qiyofasini yo’qotmagan yoshlarimiz ko’p, albatta. Lekin ba’zan ko’chada, jamoat  joylarida ochiq sochiq kiyinib yurgan yoshlarimizni uchratish mumkin. Bu uning uchun moda,  zamonaviylik yoki ochiq aytadigan bo’lsak, bugun ommaviy madaniyat deb atalgan tushuncha  g'arb madaniyatiga taqliddir. Zamonaviy yashash yaxshi, dunyo taraqqiyotidan orqada qolish kerakmas, ammo biz kim, qaysi millat vakili ekanligimizni unutmasligimiz kerak.
Ommaviy madaniyatning turlari:
1. Musiqa – ommaviy musiqalar va guruhlar (pop, rok, rap, hip-hop va boshqalar) yoshlar orasida katta ahamiyatga ega. Musiqa ko‘plab ijtimoiy va siyosiy masalalarni aks ettiradi va odamlarni birlashtirishda muhim vosita bo‘ladi.
2. Televideniye va kino – kino va teleko‘rsatuvlar ommaviy madaniyatning eng muhim shakllaridan biri hisoblanadi. Ular ijtimoiy mavzularni, qadriyatlarni, axloqni va siyosatni ommaga yetkazadi. Seriallar, filmlar va reklama mahsulotlari orqali odamlar o‘z hayotini va ijtimoiy rolini qayta ko‘rib chiqadilar.
3. Internet va ijtimoiy tarmoqlar – internet va ijtimoiy tarmoqlar (Facebook, Instagram, TikTok) bugungi ommaviy madaniyatning ajralmas qismiga aylangan. Video kontent, memlar, trendlar va bloglar ommaviy madaniyatning global miqyosda tarqalishiga yordam beradi. Bu platformalar shuningdek, yangi yulduzlar, "influencer"lar va brendlarni yaratadi.
4. Reklama va brendlar – reklama odamlarning xarid qilish xatti-harakatlarini, shuningdek, ularning madaniy va ijtimoiy qarashlarini shakllantiradi. Reklama orqali brendlar o‘z mahsulotlarini ommaga yetkazib, ularga turli xulq-atvor va iste’mol qilish xususiyatlarini o‘rgatadi.
Ommaviy madaniyatning tarqalishi ba'zan an'anaviy madaniy qadriyatlarni, urf-odatlarni va odob-axloq normalarini zaiflashtiradi. Keng omma tomonidan qabul qilingan yangi shakllar va qoidalar, ba'zi jamoalar va madaniyatlar tomonidan qabul qilinmasligi mumkin. Ayniqsa, o'z madaniyati va diniy qadriyatlarini hurmat qilgan jamiyatlar ommaviy madaniyatga qarshi chiqishi mumkin. Bu, masalan, kichik jamoalarda yoki konservativ oilalarda ko'rinadi, chunki ular yosh avlodni yangi va g'aroyib qadriyatlardan himoya qilishni maqsad qilishadi.
Ommaviy madaniyatning salbiy jihatlaridan yana biri ba’zi hollarda, u stereotiplarni va ijtimoiy nohaqliklarni targ‘ib qilishi mumkin. Misol uchun, televideniye va reklamalarda “ideal” tanani yoki “go‘zal” bo‘lishni targ‘ib qiladigan obrazlar insonlarda noto‘g‘ri o‘z-o‘zini baholashga olib kelishi mumkin. Shuningdek, ba’zi media mahsulotlari (masalan, ba’zi video o‘yinlar yoki filmlar) salbiy xulq-atvorni, zo‘ravonlikni yoki kamsitishni o‘rgatishi mumkin.
Xulosa
Ommaviy madaniyatning ijobiy va salbiy ta’sirlarini tushunish va ular bilan ongli ravishda munosabatda bo‘lish zarur. Shuningdek, uning ijtimoiy va madaniy o‘zgarishlarga qanday ta’sir qilayotganini tahlil qilish muhimdir. Hozirgi zamonda inson oʻzini har qanday illatlardan asrashi, nafaqat oʻzini, balki yosh avlodni ham benuqson ulgʻayishiga koʻmaklashishi bugungi kun insoniyatning tengi yoʻq boʻlgan javohirlaridan biridir. Shuningdek, chetdan kirib keladigan har qanday illatni ham “madaniyat ekan”deb qabul qilaverish butun jamiyatni jar yoqasiga olib kelishi bilan birga, uni halokatga uchratishi turgan gap. Chunki oʻzga davlatni madaniyatini toʻlaqonli qabul qildimi, boʻldi uni  oʻzining madaniyati oʻldi degani, yoki unutildi.Shuning uchun ham bugungi davr, zamon insoniyatdan soʻraladigan narsa “ogohlik va fikrlab ish koʻrishdir”! Islom dini odob-axloqni, poklikni va halollikni targ'ib qiladi. Madaniyat va san'at, agar ular Islomning etik va axloqiy me'yorlariga muvofiq bo'lsa, jamiyatni rivojlantirishda muhim rol o'ynashi mumkin. 
Jumayev Farhod,  “Dilkusho” jome masjidi imom-xatibi 
 

 

«орқага

Бухоро -
Бомдод: 06:45
Куёш: 07:40
Пешин: 13:10
Аср: 16:40
Шом: 18:20
Хуфтон: 19:55
Тўлиқ тақвим »
ТАСАВВУФ » Маърифий ислом »
Сайтдан излаш
Telegram